Кажуць, у мінулыя стагоддзі шляхта ганарылася не толькі ваеннымі подзвігамі: старажытныя дакументы захавалі яшчэ і гарачыя прыгоды нашых сваякоў. І тут мы пачынаем турбавацца за сучасных інстаграмных мачо. Калі яны даведаюцца пра колькасць дзяцей Станіслава-Аўгуста Панятоўскага і каханак Багуслава Радзівіла, іх самаацэнка рэзка ўпадзе. Не будзем хаваць, што адзін з гэтых нашых продкаў праз звышувагу да кабет літаральна разваліў Рэч Паспалітую, а другі трапіў у Бастылію і быў вызвалены Ганнай Аўстрыйскай. Ходзяць чуткі, што такую авантурную Беларусь продкі моцна намагаліся схаваць за завесай тайны. Але мы прыадчыняем яе расповедамі пра самых бойкіх Казаноў ВКЛ.
Читать на OnlínerЯго называлі адчайным і смелым мужчынам, прыгажуном і зацятым хобалем. Па сутнасці, гэта звычайны набор, які характарызуе любога з залётнікаў. Праўда ў тым, што не любога Казанову можна назваць беларускім д’Артаньянам, а Багуслава — лёгка.
Пра самага вядомага аматара кабет у нашай гісторыі калісьці ведала ўсё замежжа. Падчас свайго знаходжання ў Парыжы Багуслаў пазнаёміўся з будучай каралевай польскай і вялікай княгіняй літоўскай Марыяй Луізай Ганзага і суправаджаў яе на шляху ў Брусель. Іншая справа, ці былі ў іх рамантычныя зносіны — гісторыя пра гэта маўчыць. Аднак што дакладна вядома — жаночаму атачэнню з ім было цікава.
Багуслаў увогуле лічыўся чалавекам з развітым эстэтычным густам, і гаворка не толькі пра творы мастацтва. Так сталася, што пільная ўвага да прыгожых жанчын прывяла яго ў Бастылію.
А пачыналася ўсё прыгожа. Яе звалі прынцэсай дэ Кантэкруа: вабная жанчына, нашмат старэйшая за Багуслава і, як кажуць, дасведчаная ў амурных справах. Каб купляць ёй кветкі, князь нават закладаў срэбра. Аднак, па канонах любога гістарычнага сюжэта, раман не раман, калі ў ім нешта не здараецца. Гэты — не выключэнне. Пра іх сувязь даведаўся граф дэ Рые, другі прыхільнік прынцэсы. Паміж двума мужчынамі пачаліся спрэчкі, і Радзівіл ударыў дэ Рые ў сківіцу. Апошні кінуў першаму ў твар пальчатку. Дуэль павінна была скончыцца тым, што чакалася, але ў самы гарачы момант з’явіліся гвардзейцы і разнялі ворагаў.
Праз год дуэлянты вярнуліся да няскончанага. Калі іх зноў злавілі, Багуслаў трапіў у Бастылію. На словах ліцвінскага героя ўжо пахавалі: усім было вядома, што з гэтай турмы ніхто не выходзіць. Але ж ніхто не ведаў, на што здатны шляхціц з ВКЛ. Багуслаў пакінуў муры праз дзень. Гэтага бунтара вызваліла Ганна Аўстрыйская: аказалася, яны ўжо даўно ліставаліся з Багуславам.
Здавалася, зрабі высновы — жыві далей. Аднак дуэлі для Радзівіла не перасталі быць наркотыкам. Для чарговага выкліку хапала нават таго, каб хтосьці «не так» пасміхнуўся. Па-прыгожаму шляхціца можна было б называць адважным, а па праўдзе — хутчэй славалюбівым і неабачлівым.
Калісьці ён амаль кінуўся на зброю, каб уратаваць жыццё шведскаму каралю Карлу Густаву. І зрабіў гэта так эфектна, што той не пашкадаваў падзякі: сасватаў яму ўласную сваячніцу. Ганна Аўстрыйская ўзяла на сябе ролю свахі і таксама прапанавала яму шлюб з дзвюма арыстакраткамі на выбар. Аднак родзічы дзяўчат не пагадзіліся: ну які бацька, ведаючы пра распусную натуру маладога чалавека, дасць згоду? Багуслаў не надта засмуціўся: яго сэрца ўжо было занятае.
Усім хочацца верыць, што нават зацятыя мачо калісьці сустрэнуць сваё каханне і спыняцца. Так здарылася і з Багуславам. Яму было 40, ёй — 20. Багуслаў даводзіўся Ганне Радзівіл стрыечным дзядзькам, і таму меў права адмаўляць усім прэтэндэнтам на яе руку. Аднойчы ён напісаў каханай: «Калі хто аблапаць рызыкне, такому пану адарву ўсё, што толькі можна адарваць», а напрыканцы сентыментальна падпісаў: «Твой Багусь». Стала зразумела, што паміж імі зусім не роднасныя зносіны. Багуслаў і Ганна ўзялі шлюб. Аднак на фоне Сэрсэі і Джэйме з «Гульні тронаў» гэтая сувязь цяпер выглядае больш чым прыстойнай.
XVIII стагоддзе было ледзь не самым вольным на норавы, і намарафечаныя вяршкі грамадства расцякліся па цэнтрах — Гродне і Варшаве. Каханак у апошнага манарха Рэчы Паспалітай тут было шмат — дзяржаўныя справы маглі пачакаць.
У біяграфіі гэтага чалавека тлустым шрыфтам значыцца наступнае: разваліў Рэч Паспалітую. Хтосьці баіцца абразіць апошняга кіроўцу вялікай краіны і эўфемістычна называе яго «каралём Асветніцтва». Іншыя не скупяцца і караюць: замест таго каб займацца краінай, ён займаўся жанчынамі. Гісторыкі ж на просьбу пералічыць колькасць каханак Панятоўскага толькі разводзяць рукамі: «Там такі шлейф!..»
І сапраўды, у яго ложку апыналіся жанчыны ўсіх узростаў і статусаў. Калісьці пляткарылі, што ў Панятоўскага засталося каля сотні пазашлюбных дзяцей, але гэта не дакладна. Вядома іншае: тыя дзеці, якіх ён прызнаваў, прымаліся грамадствам.
Кахаць — справа маладых, і Панятоўскі гэта часта пацвярджаў. Спачатку ў яго жыцці здарылася Генрыета Люлье — 18-гадовая прыгажуня, якая хацела быць бліжэй да ўплывовых мужчын і ў сваіх жаданнях не стрымлівалася: разам з каралём забаўляла і яго роднага брата.
Потым была Кацярына Тамаціс, чый муж быў не супраць рамана — наадварот, дастаўляў Панятоўскаму новых палюбоўніц. Ізабэла Чартарыйская, яшчэ адна каханка караля, была жонкай яго кузэна. Той ведаў і падвозіў яе на спатканні, сам жа ехаў шукаць прыгод у іншае месца.
Падкі Панятоўскі быў і на разумных жанчын. Лізавету Грабоўскую лічаць самай адданай палюбоўніцай манарха. Гэта была жанчына «з прыгожымі блакітнымі вачыма, пругкім целам, мiлым розумам і вялікай дабрынёй сэрца». Зрэшты, менавіта яна і пераўзышла астатніх каханак любага — рушыла за Панятоўскім у ссылку да Гродна, потым у Санкт-Пецярбург.
Аднак самым цікавым раманам для гісторыі застаецца сувязь Панятоўскага з Кацярынай II. Тое, што ён быў пасланнікам пры расійскім двары, маладога князя ані кроплі не засмучала — ён упэўнена ўваходзіў у спальню імператрыцы.
«Граф Панятоўскі для выхаду ад мяне браў звычайна з сабой белакуры парык і плашч, і, калі часавыя пыталіся, хто ідзе, ён называў сябе: „Музыкант вялікага князя!“» — пісала ў дзённіку Кацярына.
Аднойчы каханкаў усё ж такі засталі разам, графа спусцілі са сходаў, і іх сувязь перапынілася. Але Панятоўскі такі застаецца адзіным замежнікам сярод фаварытаў Кацярыны II, а таксама адзіным, хто атрымаў у падарунак ад яе карону.
Заслужана адводзім яму другое месца сярод каханцаў ВКЛ.
Ён набыў славу «гарачага» князя яшчэ ў 14 гадоў. Ну падумаеш — заляцаўся да паненкі, звыклая ж справа. Толькі менавіта з гэтай дзяўчынай думаў заручыцца яго пакойны брат Мікалай. Сорам? Аніякага. У дзённіку Міхал згадваў: «Удаўся я ў канкурэнцыю; я там уставiчна аморы пладзiў i ca студэнта гжэчным гахам зрабiўся».
Гэты найбагацейшы магнат ВКЛ спачатку быў вялікім гетманам літоўскім. Ужо потым да яго імені дачапілася слава героя-каханца. Аднойчы ён прыехаў у госці да магнатаў Сабескіх, аднак не застаў там князя Якуба. Затое даволі паспяхова пазнаёміўся з двюма яго дочкамі — Казімірай і Шарлотай. Зразумела, паміж маладымі ўзніклі чаканыя жарсці. 17-гадовы Радзівіл адкрыў душу дзённіку: напісаў, як моцна закахаўся ў 22-гадовую Шарлоту. Арыстакратка, якую насамрэч звалі Марыяй Каралінай, была «прыгожай, высокай, рудавалосай і выкарыстоўвала любую магчымаць, каб падкрэсліць прывабнасць сваёй фігуры».
Маці маладога Рыбанькі апынулася кемлівай: завязла сына далей ад спакусы. На гэтым гісторыя магла б скончыцца, толькі прыгожы і сумны працяг у яе ёсць: маладыя ўжо паспелі закахацца і слалі адно аднаму лісты. Бацька Шарлоты на шлюб не даў згоды, і ўсе спадзяванні пайшлі крахам. У лепшых рамантычных традыцыях Шарлота запала ў дэпрэсію і сабралася ў манастыр. Пазней яна ўсё ж такі двойчы была замужам, штораз — нешчасліва. У сваім завяшчанні яна напісала: усю маёмасць пакідаю Міхалу Радзівілу.
Аднак вяртаемся да рэальнасці. Рыбанька пасля расстання, здавалася, выдатна сябе адчуваў: адправіўся з маці ў еўрапейскае турнэ. У апошняй была дакладная мэта — знайсці прэтэндэнтак на ролю нявесткі. Яна так старалася, што дасягала прапаноў ад дам з лепшых дамоў. Аднак зварот да сына заставаўся безвыніковым. Міхаіл вельмі любіў свабоднае таварыства з жанчынамі, сваіх жаданняў не стрымліваў і актыўна бавіўся пры двары ў Вене і Празе. Імёны каханак запамінаць яму было складана, то ён і называў іх па-міламу — «рыбанькамі». Аднак вольным заняткам прыйшоў канец. У 1725 годзе Міхаіл Казімір нарэшце ажаніўся з Уршуляй Вішнявецкай.
Гэты кароль і вялікі князь завяршае наш спіс аматараў жаночай прыгажосці. Самай значнай сярод яго палюбоўніц лічаць Ядвігу Лушкоўскую. Французскі пісьменнік Шарль Агер львоўскую прыгажуню апісваў так: «Поўная вялікага абаяння, з цёмнымі вачыма і валасамі, гладкай і свежай скурай». Таму не дзіва, што кароль пасяліў яе прама на Варшаўскім замку, каб мець магчымасць ладзіць спатканні часцей.
У 1637 годзе, калі Ваза ажэніцца, становішча Ядвігі стане вельмі хісткім. Хоць сам кароль і не спяшаўся аддаляць сваю пасію, уласна яна і наклікала на сябе бяду. Падчас адной з вясельных забаў Ядвіга вельмі гучна засмяялася і звярнула на сябе ўвагу каралевы. Тая пацікавілася, што гэта за дзёрзкая асоба. Ёй распавялі, і праз некаторы час вясёлая прыгажуня пакінула двор. Зрэшты, у літоўскі Мерач, куды яна пераехала, кароль пачаў надзіва часта ездзіць на паляванне.
Гэтае захапленне ў Вазы было не адзіным: ён меў палюбоўніц ва ўсіх важных гарадах. У спісе значыліся габрэйскія прыгажуні Шычыкава і Саламонаўна, а пасля смерці жонкі і трэцяя прыдворная дама — Разіна Маргарыта фон Экенберг. Казанова з Вазы атрымаўся выдатны.
Іншая справа, што не кожны такі лавелас пасля жаніцьбы аддаляе сваіх каханак. Кароль у другі раз пабраўся шлюбам і аддаваў перавагу толькі сваёй жонцы Марыі Ганзага — менавіта той жанчыне, якую суправаджаў у Брусэль Багуслаў Радзівіл.
Дзякуем за дапамогу ў падрыхтоўцы матэрыялу гісторыкам Наталлі Сліж і Яўгену Аснарэўскаму.
Наш канал у Telegram. Далучайцеся!
Хуткая сувязь з рэдакцыяй: чытайце паблік-чат Onliner і пішыце нам у Viber!