Слухаць падкаст у «Яндэкс.Музыка», iTunes і Deezer.

Калі сказаць, што героем сённяшняй размовы будзе кіраўнік Сельскагаспадарчага таварыства часоў Расійскай Імперыі, гэта, магчыма, прагучыць не вельмі цікава. Калі ж дадаць, што гэты кіраўнік Сельскагаспадарчага таварыства можа хутка быць беатыфікаваны каталіцкім касцёлам і стаць святым ахоўнікам нашага горада, становіцца зусім незразумела.

Мы пагаворым пра Эдварда Вайніловіча, будаўніка Чырвонага касцёла. Ён нарадзіўся 13 кастрычніка 1847 года ў маёнтку Вялікая Слепня (палац гэты захаваўся і цяпер на вуліцы Філімонава ў Мінску). Слепня належала роду Ваньковічаў, з якога паходзіла маці Эдварда Ганна. Самі ж Вайніловічы сядзелі на Случчыне і былі старадаўнім шляхецкім родам свайго рэгіёна. У мемуарах Эдвард хваліўся, што, жывучы побач з Нясвіжам і Слуцкам, ягоныя продкі ніколі не служылі Радзівілам. І гэта напраўду дасягненне, хоць яго зараз мала хто зразумее. Вайніловіч скончыў легендарную Слуцкую гімназію і пачаў мэтанакіравана атрымліваць адукацыю ў сферы сельскай гаспадаркі і прамысловасці. Спачатку быў Пецярбургскі тэхналагічны інстытут, пасля — Сельскагаспадарчая акадэмія ў Польшчы, стажыроўкі на заводах у Бельгіі, Германіі, Пецярбургу.

У 1872 годзе Вайніловіч вяртаецца дадому і пасля смерці бацькі прымае ўсе ягоныя справы. А спраў тых было безліч. Апроч непасрэднай гаспадаркі, якая пры Эдвардзе працягвала расці і ўмацоўвацца, Вайніловічы актыўна займаліся грамадскай дзейнасцю: удзельнічалі ў вырашэнні судовых спраў, узначальвалі шматлікія рэгіянальныя пасяджэнні, засядалі ў апякунскіх камісіях самых розных устаноў. Ва ўспамінах Эдвард жаліўся, што за 30 гадоў сваёй дзейнасці змог выехаць за мяжу толькі два разы з-за вялікай загружанасці. І менавіта грамадская дзейнасць Вайніловіча дазваляе нам расказваць пра гэтага чалавека ў сённяшняй гутарцы.

Пасля паўстання 1863 года грамадскае жыццё ў краі знаходзілася ў поўным заняпадзе. Каталіцкія школы і ўстановы былі закрыты, праваслаўныя — малаактыўныя. Кантакту паміж тутэйшымі элітамі і прыезджымі чыноўнікамі не было. І гэтая сітуацыя змянілася крыху дзіўным чынам. Міністр унутраных спраў Леў Макаў, які меў у Мар’інай Горцы сваю сядзібу (яна таксама захавалася), вырашыў даць адпор уплывам мясцовых «польскіх паноў» і заснаваў Мінскае сельскагаспадарчае таварыства, у якое маглі ўваходзіць толькі «асобы расійскага паходжання». Але высветлілася, што мала хто з «асоб расійскага паходжання», што жылі на той момант у Беларусі, разбіраўся ў сельскай гаспадарцы. Дзейнасць таварыства аказалася чыста фармальнай і паступова згасала.

Праз два гады ўсё ж было прынята рашэнне дапусціць у таварыства мясцовых землеўласнікаў. І адным з першых запрасілі паспяховага і паважанага гаспадара Эдварда Вайніловіча. Калі для расійскіх чыноўнікаў таварыства было толькі забавай, то для тутэйшых землеўласнікаў яно сталася легальнай пляцоўкай гуртавання і развіцця сельскай гаспадаркі. Таварыства пачало актыўна расці. Яно арганізоўвала сельскагаспадарчыя выставы, папулярызавала новыя тэхнікі працы на зямлі, адкрыла Таварыства ўзаемнага страхавання ад агню, заснавала ў Клецку банк, дзе дробныя землеўласнікі маглі браць крэдыты для свайго бізнесу, арганізавала даследча-эксперыментальную базу ў Туганавічах для эксперыментаў з новымі сартамі раслін.

Але такая канцэнтрацыя гаспадароў-бізнесоўцаў не магла заставацца толькі ў сельскагаспадарчым рэчышчы. Таварыства выбірала сваіх прадстаўнікоў на Першы Усерасійскі з’езд, які так і не адбыўся з-за гібелі Аляксандра ІІ, абараняла інтарэсы каталікоў у краі, наладжвалі кантакты з расійскай адміністрацыяй.

Драйверам усіх гэтых працэсаў быў Эдвард Вайніловіч. Уплыў таварыства па выніку стаў такім вялікім, што Міншчыну паўжартам называлі «Мінскай дзяржавай». У пачатку ХХ ст. у таварыства ўваходзіла каля 700 землеўласнікаў, як буйных (Скірмунты, Друцк-Любецкія, Чарскія, Вайніловічы), так і дробных. Шмат якія пазітыўныя змены, што адбыліся ў Мінску ў гэты час, прасоўваліся праз таварыства, актыўным удзельнікам якога быў граф Караль Чапскі, мінскі кіраўнік.

На хвалі папулярнасці Вайніловіча тры разы выбіралі ў расійскую Дзярждуму. Мінскі шляхціч пасябраваў з міністрам Пятром Сталыпіным, і яны шмат раіліся пра зямельную рэформу ў Імперыі. Сталыпін нават прапаноўваў яму пасаду намесніка міністра земляробства, але Вайніловіч адмовіўся. Шмат было спраў на радзіме.

Апроч эканамічнай і палітычнай, была ў Мінскага таварыства яшчэ і цікавая ідэалагічная функцыя. Амаль што ўсе землеўласнікі, якія ўваходзілі ў таварыства, гаварылі па-польску, называлі сябе палякамі і ўжо амаль што не выкарыстоўвалі тэрмін «ліцвін», прызнаўшы знікненне Вялікага княства Літоўскага. У 1907 годзе на базе таварыства было нават створана польскае таварыства «Асвета», якое мусіла супрацьстаяць русіфікацыі і, адпаведна, арганізоўваць польскамоўнае навучанне. І ў выніку якраз Сельскагаспадарчае таварыства сталася той пляцоўкай, дзе ў тутэйшых землеўласнікаў з’явіліся сумневы, што польскамоўны паляк у Беларусі — гэта правільна. Менавіта тут адбыліся першыя дыскусіі пра тое, як суадносіць тутэйшую беларускую культуру простага народа з тутэйшай польскай культурай шляхты. Гэта былі не пустыя размовы ў клубах, а складаная пакутлівая работа са спробамі зразумець, як жыць у існуючай культурнай сітуацыі. І вынік гэтай работы быў.

Шмат хто з кіраўнікоў таварыства падтрымаў нараджэнне беларускай нацыі. Геранім Друцк-Любецкі шмат выступаў у абарону беларускага народа, апраўдваючыся перад польскімі землеўласнікамі, што «ён не вінаваты, што над яго калыскай пяялі не беларускія, а польскія песні». Раман Скірмунт агулам увайшоў у Раду БНР.

Сам жа Вайніловіч ва ўспамінах пісаў: «для дакладнасці магу заўважыць, што род мой мясцовы, беларускі». Да пачатку ХХ ст. жыццё Вайніловіча складвалася неверагодна паспяхова: добры бізнес, грамадская дзейнасць, прызнанне, выдатная сям’я. Але пасля пачатку стагоддзя Вайніловіча чакалі два страшныя выпрабаванні. І першае было звязана якраз з сям’ёй.

У 1897 годзе памёр ягоны дванаццацігадовы сын Сымон, а ў 1903-м — дзевятнаццацігадовая дачка Алена. Для сям’і гэта быў страшны ўдар, які мог бы падкасіць любога, нават самага дужага чалавека, але Вайніловіч працягнуў сваю дзейнасць. Калі ў 1905 годзе Мікалай ІІ абвясціў свой маніфест аб свабодах, то Вайніловіч з жонкай вырашылі пабудаваць у Мінску новы касцёл: выкупілі на ўскрайку горада зямлю і пачалі будаўніцтва, якое завяршылася ў 1910 годзе.

Цяпер касцёл св. Сымона і Алены — адна з візітовак Мінска. І, напэўна, адзін з найвялікшых цудаў нашага горада, бо, прастаяўшы 70 гадоў побач з галоўным савецкім будынкам Дома ўрада, так і не быў разбураны.

Ва ўспамінах засталася згадка пра тое, чаму Вайніловіч выбраў менавіта такі стыль храма: «Мне не хацелася спыняцца на гатычным стылі таму, што ён, па-першае, стаў занадта распаўсюджаным дзякуючы запланаванай пабудове каталіцкіх храмаў у Расіі, а па-другое, занадта адрозніваўся ад храмаў усходніх абрадаў, якія існуюць у нашым краі. Гэты стыль акцэнтаваў бы ўвагу на адрозненні веравызнання розных сацыяльных класаў, паколькі большая частка сялян была праваслаўнай, а землеўладальнікі — каталікі. Таму я спыніўся на раманскім стылі, які квітнее ў эпоху згоды паміж усходняй царквой і Рымам». У нашыя б часы такая ўвага да стылю і камфорту!

Другі ўдар прыйшоў у 1917 годзе. Спачатку нейкія дэзерціры спалілі маёнтак Вайніловічаў Савічы, дзе жыло шмат пакаленняў гэтага роду. Згарэў і архіў. Пасля выгнанне, пасля страшны Рыжскі мір. Тутэйшыя каталікі, маючы культурную сувязь з палякамі ў Польшчы, лічылі, што іх яднае і агульнае ўяўленне пра ідэалы старой Рэчы Паспалітай, яе межы, але высветлілася, што карэнныя бачаць у Беларусі толькі ўскраіны, малаварты рэгіён і без шкадавання аддалі бальшавікам Усходнюю Беларусь, пакінуўшы ў СССР тысячы і тысячы сваіх каталікоў.

Вайніловічы перасяліліся ў горад Быдгашч у Польшчы, арганізавалі там прытулак для дзяцей эмігрантаў з Беларусі, бясплатную сталовую і шмат чаго яшчэ. Згубіўшы ўсё, яны працягвалі дапамагаць людзям.

У палітыку Вайніловіч не пайшоў, хаця яго і клікалі. Ён памёр у чэрвені 1926 года і быў пахаваны ў чужым Быдгашчы.

У 2006 годзе парэшткі мінскага шляхціча намаганнямі пробашча Уладзіслава Завальнюка перазахавалі ў Чырвоным касцёле. Больш за тое, у 2016 годзе пачаўся працэс беатыфікацыі Эдварда Вайніловіча. Асноўны ўпор у аргументацыі робіцца на тым, што жыццё Вайніловіча было падобным да жыцця біблейскага Іова, у якога Бог забраў усё, каб праверыць ягоную веру. У Вайніловіча таксама былі забраны і дзеці, і радзіма, але ён застаўся веруючым, годным чалавекам, які да канца дапамагаў іншым.

І Чырвоны касцёл у цэнтры Мінска — добрая пра тое згадка.

Ратуемся ад спёкі. Вентылятары ў Каталозе з дастаўкай на дом

Наш канал у Telegram. Далучайцеся!

Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш телэграм-бот. Гэта ананімна і хутка

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onliner без дазволу рэдакцыі забаронены. nak@onliner.by