Віктар Малышчыц па адукацыі фізік-ядзершчык. Ён кажа, што са сваім дыпломам зараз мог бы працаваць на АЭС, аднак, як нярэдка бывае, у жыцці ўсё склалася іначай. Яго з самага дзяцінства прываблівала другое — фота і бязмежны Сусвет. У выніку беларус здолеў аб'яднаць два хобі і стаў са сваімі начнымі краявідамі адным з самых вядомых беларускіх астрафатографаў. А яшчэ Віктар — актыўны папулярызатар астраноміі: ён вядзе свой блог у Instagram, ладзіць тэматычныя экскурсіі і рыхтуе школьнікаў да алімпіяд. Журналісты Onlíner з'ездзілі з Малышчыцам у невялічкую экспедыцыю, даведаліся, як правільна фатаграфаваць зорнае неба, дзе гэта рабіць лепш за ўсё, і ў выніку нечакана сфатаграфавалі камету разам з зубрам.
Читать на OnlínerНа гадзінніку 17:10. Мы сядзім з Віктарам за столікам на адной з заправак у Заслаўі, дзе ўжо даўно жыве наш герой, і няспешна п'ем гарбату. Вось-вось павінна пад'ехаць наш фатограф Ганна, і мы выправімся ў дарогу — фатаграфаваць поўню ў Ракаве. А пасля зганяем у Налібоцкую пушчу — здымем камету Цзыцзіньшань — ATLAS, якая запаланіла ўсе стужкі навін. Па прыкідках Віктара Месяц неўзабаве пачне ўзыходзіць, таму на размову ў нас не больш за гадзіну.
— Астраноміяй і фатаграфіяй я захапіўся ў дзяцінстве, — прыгадвае Віктар. — Маці падарыла мне энцыклапедыю аб космасе, тата паказваў зоркі. У бібліятэцы ў Глыбокім была нядрэнная падборка па астраноміі, і я перачытаў усё, што там было. Асабліва мне падабалася кніга Фелікса Зігеля «Скарбы зорнага неба», якую я літаральна зачытаў да дзірак. Фатаграфаваць пачаў таксама са школы. Спачатку былі коцікі, кветачкі, захады сонца… Рамяством фатаграфія стала крыху пазней.
Віктар навучаўся на фізічным факультэце Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, потым выкладаў на геафаку, у 29-й гімназіі і ліцэі БДУ. Цяпер як рэпетытар рыхтуе дзяцей да алімпіяд па астраноміі. У 2009 годзе ён пачуў ад знаёмых пра фотабанкі — пляцоўкі, дзе фатографы размяшчаюць рознажанравыя здымкі і потым з продажаў маюць свой працэнт. Так Малышчыц пачаў рабіць на свой сціплы Canon 350D прадметныя фота садавіны і гародніны, якія пасля друкавалі ў рэкламных лістоўках і на этыкетках.
— З пункту гледжання заробкаў гэта быў вельмі добры час. Цяпер новыя работы аўтараў фотабанкам практычна не патрэбныя, і грошай там не заробіш, а ў тыя часы за месяц з продажаў можна было атрымаць $3—4 тыс. Столькі нават у айцішнікаў не было. Дзякуючы добрым ганарарам я здолеў у тым ліку назбіраць на сваю першую добрую камеру — Canon 5D Mark II — і з часам пачаў фатаграфаваць. І ў той момант я зразумеў, што мае захапленні астраноміяй і фатаграфіяй можна аб'яднаць.
— А чаму вырашылі фатаграфаваць зоркі разам з архітэктурай? — удакладняю ў суразмоўцы.
— Мне ж таксама падабаецца вандраваць. Яшчэ ў гады студэнцтва я аб'ездзіў многія месцы на электрычках і шмат аб чым ужо ведаў. Ну, і здымаць проста неба — гэта ж сумна. Яно ўсюды аднолькавае, насамрэч. Таму я прыйшоў да высновы: калі і фатаграфаваць, то аб'ядноўваць зоркі з беларускімі краявідамі. Тады, дарэчы, астрафатографы толькі рабілі свае першыя крокі. І калі я знаходзіў нешта падобнае, то разглядаў з вялікім інтарэсам.
Як Віктар вызначаў, куды ехаць? Гэта зараз ёсць шмат праграм і дадаткаў, якія нават пакажуць, як над мясцовасцю будуць размешчаны Месяц і сузор'і, а напачатку ён рабіў усё па сваіх прыкідках з дапамогай Google Maps і проста выбіраў больш-менш цёмныя ўчасткі. Часам у тое, што адбывалася, умешвалася надвор'е ці аб'ект, да якога выязджаў Віктар, быў асветлены ліхтарамі.
— Бывае, прыязджаеш, а аблокі ўжо завалаклі неба. Насамрэч, ідэальных начэй [на працягу года], такіх, каб ні аблачыны, у нас мала. Іх можна пералічыць па пальцах. Ну, і любы ліхтар у кадры ўсё забівае: засвечвае. Так, зоркі будуць заўважныя, але гэта ўсё роўна не той эфект. З такой сітуацыяй я сутыкнуўся ў Будславе, дзе яркія ліхтары ля касцёла гараць нават уначы. Сынкавіцкую царкву я зняў, але з-за падсветкі не змог сфатаграфаваць яе фасад. Пятнаццаць гадоў таму ліхтароў было значна менш, а зараз праедзеш вечарам па вёсках ў Заходняй Беларусі і ўбачыш, як свеціцца ледзь не кожны слуп.
— А Месяц таксама вораг астрафатографа? — удакладняю ў Віктара.
— Вядома. Праўда, яго таксама можна зняць хораша, што мы і паспрабуем зрабіць сёння. Але ён так асвятляе мясцовасць, што проста жах!
Пры гэтым нярэдка ўсё складвалася ўдала, і тады атрымлівалася сапраўдная прыгажосць:
Дзеля такіх кадраў Віктар нярэдка з'язджаў за сотні кіламетраў ад дому — здымаў усю ноч, на досвітку і некалькі гадзін спаў у машыне.
— Я быў маладым хлопцам, не заўважаў цяжкасцей. Але гэта ўсё роўна былі не вельмі частыя паездкі. Начэй з чыстым небам не так шмат. Так што жонкі мужчын з такім хобі могуць спаць спакойна, — жартуе суразмоўца.
— Зоркі — самая прыгожая рэч, якую нават не абавязкова фатаграфаваць, — разважае Віктар. — Я ўсіх падштурхоўваю: у бясхмарны вечар ад'язджаеце на 50 кіламетраў ад Мінска, паварочваеце ў якую-небудзь глушыню, выходзіце з машыны і падымаеце галаву — такая асалода будзе! Але самае прыгожае відовішча — у канцы лета і зімой, калі асабліва яркі Млечны Шлях. З больш рэдкіх з'яў можна ўбачыць серабрыстыя аблокі, метэоры, а часам і Паўночнае ззянне. Вядома, з тым, што бачаць за палярным кругам, наша ззянне не ідзе ні ў якое параўнанне, аднак некалькі разоў я ўсё ж такі бачыў яго маляўнічым, рознакаляровым.
Ну а калі казаць пра тэлескоп, то нават у самы сціплы можна разгледзець усе планеты Сонечнай сістэмы. Нават Нептун — самую далёкую ад Зямлі планету. У тэлескопе яна праглядаецца як блакітная зорачка.
Напачатку Віктар фатаграфаваў выключна для сябе, публікуючы здымкі на сваёй старонцы ў Instagram, аднак з цягам часу стаў на іх зарабляць: ягоныя кадры нярэдка размяшчалі ў тэматычных календарах.
— Але велізарных грошай з гэтага мець у нас не атрымаецца. У астрафатаграфіі больш каціруюцца фота зорнага неба на фоне пустыняў, акіяна… Аднак, па праўдзе кажучы, у нас таксама хапае годных мясцін.
Мы прыязджаем у Ракаў каля сямі вечара. Амаль у прыцемках паркуемся каля цаглянага касцёла і па дарожцы ўздоўж каменнай агароджы ідзём да старажытнага гарадзішча. Па прагнозах фатографа з кургана павінен адкрыцца добры від на гатычны касцёл, і, калі пашанцуе, мы зможам зняць вострыя вежачкі побач з велізарным Месяцам.
1. Бяром з сабой фотакамеру ці смартфон. Падыдзе як iPhone, так і флагманскія мадэлі Huawei, Google, Xiaomi.
2. Пажадана, каб месца было бясхмарным і без Месяца. Крыніц штучнага святла таксама не павінна быць побач.
3. Прыладкоўваем камеру або тэлефон да штатыва.
4. Факусіруемся на зорках. Тэлефон зоркі зловіць сам, а на фотаапараце ўключаем Live View і выстаўляем максімальна магчымае павелічэнне на экране. Здымаем у ручным рэжыме.
5. ISO выстаўляем высокае, толькі лепш не ставіць гранічна вялікае для камеры.
6. Вытрымку лепш рабіць 20—30 секунд, але тут (як і ў папярэдніх пунктах) варта паэксперыментаваць і абраць параметры, якія найбольш аптымальныя для вас.
Неўзабаве мы падняліся на ўзгорак, і Віктар з дапамогай спецыяльнай праграмы вызначыў, дзе прыкладна з'явіцца Месяц.
— Вызначыць становішча Месяца можна пры дапамозе праграм-планетарыяў, якія асабліва эфектыўныя на смартфоне, бо могуць выкарыстоўваць паказанні яго датчыкаў і дэманстраваць карту таго ўчастка неба, куды наведзены тэлефон. Іх вельмі шмат: Star Walk, Stellarium, SkyChart, Sky Safari і гэтак далей. Дарэчы, ёсць яшчэ і адмысловыя праграмы-планіроўшчыкі для фатографаў, якія могуць больш дакладна падказаць, дзе трэба стаць, каб, напрыклад, Сонца ўзышло вунь над тым касцёлам.
Яшчэ некалькі пераходаў па кургане, і фатограф пачаў прымацоўваць камеру да штатыва. Чакаць давялося нядоўга: неўзабаве з-за гарызонту побач з царквой пачаў ляніва выпаўзаць вялізны дыск.
Ганна дачакалася, пакуль Месяц дабярэцца да касцельных шпіляў, і зрабіла некалькі кадраў. У месячным святле атрымалася даволі эфектна:
У Віктара атрымаўся вось такі кадр:
Месяц, дарэчы, выдатна праглядаўся ў даўгафокусны аб'ектыў, і праз яго можна лёгка вывучаць рэльеф спадарожніка Зямлі.
— Гэтыя плямы на паверхні Месяца называюцца морамі. Але вады ў іх няма. Калісьці даўно на Месяц абрынулася метэарытная бамбардзіроўка. Мноства велізарных астэроідаў пасля сутыкнення прабілі кару, і з гэтых месцаў выцекла лава. Назвы гэтыя вобласці атрымалі цікавыя: Акіян Бур, Моры Крызісаў, Спакою, Дастатку…
— І хто ім даў такія назвы?
— Складальнікі першай карты Месяца — Джавані Рычолі і Франчэска Грымальдзі. Але ў іх была пэўная сістэма ў назвах. У тыя часы, а гэта было 17 стагоддзе, лічылася, што фазы Месяца ўплываюць на надвор'е: першая чвэрць Месяца абяцае добрае надвор'е, а апошняя — дрэннае. Таму ва ўсходняй частцы дыска мы сустракаем Мора Спакою, Мора Яснасці, Мора Нектару, а на захадзе — Мора Вільгаці, Мора Дажджоў, Акіян Бур.
Аднак у Ракаве не толькі Месяц прыцягнуў увагу Віктара. З левага боку ад спадарожніка, у сузор'і Цяльца, ён заўважыў зорнае скопішча Плеяды.
— Гэта купка зорак, іх нават з Мінска можна разгледзець. Ні з чым не зблытаць, — распавядае эксперт. — Гэта скопішча маладых зорак, якія з часам разляцяцца. Мяркуючы па ўсім, вельмі маладыя. Нават туманнасць бачная, у якой яны ўтварыліся.
— І колькі ім гадоў?— Мяркую, каля сотні мільёнаў гадоў. Для нас, вядома, проста вялізны прамежак часу, а для Сусвету гэта ўсяго толькі імгненне.
Мы сфатаграфавалі Месяц і выправіліся ў Налібоцкую пушчу здымаць камету. Па звестках астраномаў, Цзыцзіньшань — ATLAS добра бачная на працягу гадзіны пасля захада сонца, таму часу ў нас заставалася не так шмат. Але шанец убачыць нябеснае цела ў нас усё ж такі быў.
— Чым яна цікавая? За год каля Сонца пралятаюць да 20 камет. Але многія слабенькія, убачыць іх можна хіба што праз тэлескоп. Гэтая камета падышла да Сонца досыць блізка і разгарнула шыкоўны хвост з пылу і газу.
Такія яскравыя каметы ў Беларусі назіралі ў 1996, 2007 і 2020 гадах.
Чым бліжэй камета да Сонца, тым лепш бачны шлейф. На жаль, на календары 19 кастрычніка, і яна можа быць не такой яркай. Напярэдадні я здолеў сфатаграфаваць палёт каметы над Заслаўем.
Мы праязджаем Кляцішча, паркуемся на прасёлкавай дарозе, выходзім з аўто і практычна адразу ж чуем гулкі аленевы роў. Нашага гіда, мяркуючы па ўсім, гэтым не здзівіць. Віктар у палях нярэдка сустракаў ласёў, казуль і аленяў.
— А вы чулі, як брэша казуля? Вось дзе спалохацца можна! Але самая страшная жывёла — гэта, вядома, вожык. Ты стаіш у цемры, здымаеш і чуеш, як увесь час нарастае шум. Пачынаеш свяціць ліхтарыкам у розныя бакі, нікога не бачыш, але шум усё роўна павялічваецца. Праходзіць час, і ты заўважаеш, што гэта звычайны вожык.
Мы заходзім у поле. Віктар глядзіць на лінію гарызонту і разумее, што каметы не бачна. Заўважылі яе толькі тады, калі зрабілі некалькі пробных кадраў. Вось яна — з пухнатым, ледзь прыкметным хвосцікам над лесам.
Для больш эстэтычнай кампазіцыі Віктар і Ганна знайшлі некалькі самотных дубоў, паставілі штатывы і практычна адначасова націснулі на спуск затвора.
Прагледзеўшы фота, Ганна адразу ж звярнула ўвагу на карычневую плямку побач з дубам. Гэтым згусткам аказаўся сапраўдны зубр, які выйшаў з лесу пакарміцца ў полі.
А вось такі здымак я зрабіў на свой iPhone 14 Pro. Па словах Віктара, для смартфона атрымалася вельмі нядрэнна:
Падобную камету на зорным небе ні з чым не зблытаць, але часам здараюцца памылкі. У жніўні ўвесь свет назіраў за метэарытным патокам Персеіды. Усё б нічога, але ў апошні час на небе з'явілася мноства спадарожнікаў, і некаторыя фатографы пачалі блытаць іх з метэорамі.
— Ілан Маск ужо запусціў 6 тыс. Starlink (спадарожнікі, якія забяспечваюць доступ да высакахуткаснага інтэрнэту. — Заўв. Onlíner), і яны, вядома, перашкаджаюць. Па-першае, гэта горай для здымкаў глыбокага космасу, а па-другое, ад іх пакутуюць радыёастраномы: з-за Starlink заглушаюцца дыяпазоны. Але адрозніць іх ад метэора проста: у спадарожніка роўны след, а ў метэора ён можа быць рознакаляровым, зялёным. Праблем быць не павінна, але нават такія буйныя інфармагенцтвы, як Associated Press, дапускаюць памылкі.
Зрабіўшы яшчэ некалькі кадраў, мы сабраліся і паехалі ў бок Мінска. Віктар упэўнены, што выезд практычна поўнасцю апраўдаў сябе.
— Я толькі думаў, што Месяц у Ракаве ўзыдзе крышачку правей ад касцёла, але атрымалася нават лепш. Адзінае, што неба было залішне цёмным, і не ўдалося зняць з меншым кантрастам, каб Месяц не свяціў яркім пражэктарам. Аднак выйшла нядрэнна. Плюс побач былі Плеяды. Гэта мяне таксама прыемна ўразіла, і я хацеў бы яшчэ раз вярнуцца на гэтае гарадзішча. Я задаволены.
— Куды цяпер збіраецеся ехаць? Вы ўжо, напэўна, амаль усю Беларусь аб'ехалі, — на зваротным шляху пытаю ў фатографа.
— Ды я шмат дзе яшчэ не быў. У нас, дарэчы, шмат маляўнічых балот, але не хапае часу добра даследаваць іх. А колькі ўсяго цікавага за Прыпяццю! Там самыя цёмныя месцы і, адпаведна, самае цёмнае неба. Калі б была магчымасць і больш вольнага часу, з радасцю паехаў бы туды.
Вынікам нашай паездкі для Віктара стала адна фатаграфія — неўзабаве ён апублікаваў яе ў сябе ў Instagram:
Далёкія ад падобнага захаплення людзі падумаюць, што ехаць у халодную ноч за 100 кіламетраў ад дому дзеля адной фотакарткі — ідэя, мякка кажучы, так сабе. Ды і паліва пойдзе нямала. Але ў Віктара свой погляд.
— Тое, што дзеля аднаго здымка можна патраціць шмат паліва і цэлую ноч, — гэта яшчэ нішто ў параўнанні з тымі, хто любіць здымаць праз тэлескоп туманнасці і галактыкі. Яны часам гатовыя па 20 начэй ездзіць у цёмнае поле з дзясяткамі кілаграмаў жалеза, цэлую ноч гэта настройваць, здымаць, каб у выніку з усёй серыі атрымаць толькі адзін фінальны здымак!
Ці вазьміце фатографаў дзікай прыроды, дзе часам даводзіцца 2—3 дні пажыць на дрэве, перш чым птушка падпусціць цябе бліжэй зняць гняздо.
Асабіста для мяне начное фота — гэта магчымасць паказаць астатнім тое, што не бачыць наша вока. То бок паказаць нашу краіну і неба над ёй такім, якім мы яго ніколі не ўбачым. Але пры гэтым усе аб'екты і колеры там рэальныя — магчыма, гэта прымусіць кагосьці зацікавіцца гэтымі нябеснымі аб'ектамі і падзеямі і падштурхне да вывучэння астраноміі — навукі, якая мяне захапляе найбольш.
Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш тэлеграм-бот. Гэта ананімна і хутка
Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ga@onliner.by
