Вясковы настаўнік пра новае пакаленне і заробак у 1200 рублёў

366
19 января 2022 в 17:20
Источник: Палiна Шумiцкая. Фото: Ганна Iванова

Вясковы настаўнік пра новае пакаленне і заробак у 1200 рублёў

Источник: Палiна Шумiцкая. Фото: Ганна Iванова

Сар’я замецена снегам. У гэтай драбнюткай вёсцы на мяжы з Латвіяй афіцыйна значацца паўтысячы чалавек, але шмат хто даўно з’ехаў. І ўсё ж у любым турыстычным гайдзе па Беларусі вы пэўна знойдзеце сар’янскі старадаўні касцёл з чырвонай цэглы — дзякуй шляхцічу Ігнату Лапацінскаму і прускаму архітэктару Густаву Шахту. Дзяніс Казлоў, 27-гадовы настаўнік гісторыі, бадай штодня заводзіць свой старэнькі брынклівы Ford і праязджае 21 кіламетр з Верхнядзвінска ў Сар’ю. Для чаго ён гэта робіць? Анягож накіраваўся сюды, на «край свету», дзеля трыццаці хлапчукоў і дзяўчынак?.. У цёмны снежаньскі час мы прыехалі ў вёску ў пошуках добрай гісторыі, але напаткалі, відаць, штосьці нашмат каштоўнейшае — цішыню і спакой.

«Ніколі не саромеўся таго, што я з вёскі»

Дзяніс нарадзіўся ў пасёлку Лёзна, на радзіме Марка Шагала, і называе сябе вясковым хлопцам. «Ад адной мяжы перабраўся да іншай», — жартуе ён. У настаўніцкай кватэры ў Верхнядзвінску паліцца камін, каменную частку якога наш герой склаў сваімі рукамі, і мы гутарым, гутарым, гутарым...

— Мой бацька быў бульдазерыстам. Ім жа хацеў стаць я, прычым ужо ў чацвёртым пакаленні. Тата ездзіў у Маскву, працаваў на імпартнай тэхніцы, будаваў дарогі і зарабляў больш за тысячу еўра — па тых часах прыстойнае існаванне. Але клас пад сёмы я пачуў ад яго: «Дзяніс, на мой розум, ты здольны на большае». Я быў дасведчаны ў гісторыі, удзельнічаў ва ўсялякіх конкурсах, «Што? Дзе? Калі?». Але каб стаць настаўнікам — такіх думак не ўзнікала. Бацька вырашыў зайсці з адваротнага боку — раскрыць мне ўвесь спод як ёсць. Браў з сабой на працу. Уявіце, зімой мусіш нацягаць 80 літраў гарачай вады, прагрэць паяльнай лямпай усе трубкі, а ў канцы дня пачысціць хадавую. Улетку не лягчэй: спякота 30 градусаў, «кандзёра» няма, рухавік праграваецца да 120, з кустоў, якія ты карчуеш, у кабіну залятаюць здаравенныя авадні... Тады я канчаткова зразумеў: калі я створаны для большага, чаго ж гэтым не скарыстацца?

Мая першая настаўніца гісторыі запомнілася празмернай строгасцю: заўсёды патрабавала, каб даты і паняцці мы ведалі дасканала. Таму ў мяне і склалася адмоўнае стаўленне да прадмета. Але на іспыце ў дзявятым класе, калі я сціпла працягнуў руку да стоса білетаў на 6—7 балаў, яна трохі здзіўлена ўзняла брыво: «Дзяніс, мне падаецца, вы можаце і не тое» — і недвухсэнсоўна паказала на заданні ўзроўню 8—10.

Старэйшыя класы хлопец правёў у зубрэнні на памяць энцыклапедычных тамоў. Новая настаўніца, Ала Яўгеньеўна, бачыла свет іначай: «Гісторыя, увогуле, простая. Яна рухаецца па спіралі. Усё паўтараецца, толькі мяняюцца дэкарацыі. А нязменнымі застаюцца людзі». Амаль інтуітыўна, аднаго разу пабываўшы там на экскурсіі, Дзяніс абраў Полацк — дзяржаўны ўніверсітэт, гісторыка-філалагічны факультэт.

— Калі я паступаў, было ўсяго пяць бюджэтных месцаў, і мне не хапіла акурат аднаго бала, каб прайсці на бясплатнае. Крыўдна. Але ў выніку тыя, хто гэтыя балы «забраў» і трапіў на бюджэт, працуюць афіцыянткай у піцэрыі і прадаўцом-кансультантам у краме бытавой тэхнікі. Я стаў «Настаўнікам для Беларусі», а мой сябар, які таксама вучыўся на платным, зараз дырэктар школы ў Полацку. Такія справы.

Полацкі ўніверсітэт вельмі моцны. У нас было багата экспедыцый, археалагічных раскопак. Што такое этнаграфічная экспедыцыя? Прыязджаеш у вёску, умоўна Бачэйкава Бешанковіцкага раёна, і месяц гойсаеш пешшу, па дваццаць кіламетраў на дзень, раз за разам пашыраючы кола апытаных бабуль і дзядуль. «Стук-стук-стук, ці ёсць тут старыя? Раскажыце, як жылі даўней, як вяселлі гулялі...» — «Так, завітайце да Мітрафанаўны». І ты слухаеш — гадзіну, дзве, пяць. Песні, казкі, апавяданні...

Я ніколі не саромеўся таго, што я з вёскі. Усе курсавыя і дыплом пісаў пра Лёзненшчыну. Меў высокі сярэдні бал, і таму ўнівер зрабіў мне зніжку на навучанне — 60%. На апошнім курсе падзарабляў экскурсаводам у турыстычнай фірме, атрымліваў неблагія грошы і шмат дзе пабываў. Пасля ўніверсітэта паступіў у магістратуру і вярнуўся дадому. Мне прапаноўвалі прыватную школу ў Мінску і заробак у тысячу рублёў. Але што рабіць у сталіцы без жылля? Адмовіўся. Яшчэ былі варыянты ў Маскве і Латвіі... Таго часу я пазнаёміўся з Жэняй. Бачыў яе ўсяго чатыры разы, перш чым зразумець, што гэта мой чалавек, і спытаць: «Мо нам ажаніцца?» Уяўляеце, яна пагадзілася! (Смяецца. — Заўв. Onlíner.) 14 жніўня 2016-га адгулялі вяселле. Праз год з гакам нарадзілася Амелія, яшчэ праз два — Авяр’ян. Памятаю, дзядуля заўжды казаў: «Жонка — гэта сяброўка па жыцці». І я таксама так хачу. Хачу расказваць дзецям пра нас з Жэняй.

«Які яшчэ ёлупень паедзе гісторыкам у Сар’ю?»

— Які-кольвечы дзень перад вяселлем мне патэлефанаваў знаёмы і прапанаваў пажыць у вольнай кватэры ў Верхнядзвінску. А я сам па сабе такі чалавек — люблю эксперыментаваць са сваім жыццём. Кажу: «Чаму б і не?» Так мы з Жэняй апынуліся ў гэтым гарадку. Кватэра была ў нягожым стане, падабіваная — мы цэлы год даводзілі яе да ладу.

Прыходжу ў райвыканкам, адчыняю дзверы ў аддзел адукацыі: «Ці ёсць у вас праца?» Мне кажуць: «Вядома! Выдатная школа ў Сар’і — новая, чыстая, светлая. Усяго пару кіламетраў ад Верхнядзвінска. Аўтобусаў куча ідзе, ды і спадарожных машын». Завітаў першы раз у Сар’ю — 21 кіламетр у адзін бок... Затое які выгляд — храм якраз пад вокнамі школы!

Мы едзем з Верхнядзвінска ў Сар’ю, назіраючы, як Дрыса ўпадае ў Заходнюю Дзвіну. Ужо праз дваццаць кіламетраў яна стане латышскай Даўгавай... Гэты шлях — туды і назад — Дзяніс Казлоў мерае ўжо пяць з лішкам гадоў.

Неруш хвояў, пульхны белы снег. Файнае месца, каб падумаць: дзеля чаго я ўвогуле жыву?

У ХІХ стагоддзі памешчык Лапацінскі падрыхтаваў адметны адказ на гэтае пытанне: на тым месцы, дзе ў 1971 годзе з’явіцца сар’янская школа, ён пабудаваў аранжарэі. Яшчэ адзін створаны ім помнік — велічны касцёл з чырвонай цэглы (палымяная неаготыка, праява кахання да памерлай жонкі) пасля рэвалюцыі зведаў лёс большасці святыняў: тут размясцілі склад. У 1990-м храм вярнулі вернікам. Цяпер гэта Свята-Успенская царква.

— У Сар’і мне адразу дасталася 36 гадзін — гэта максімальная стаўка. Вяду сусветную гісторыю, гісторыю Беларусі, грамадазнаўства, мастацтва, геаграфію, гурток па краязнаўстве. Плюс я педагог-арганізатар. Заробак у мяне 1100—1200 рублёў. Працую з 08:00 да 15:00. Для настаўніка гэта занадта: дзятва забірае незлічона энергіі. Але я не скарджуся.

Дзеці шчырыя і зусім не дурныя, як думаюць дарослыя. Чаму ж я насуперак усяму стаў настаўнікам? Ды гэта проста эгаістычная задума — застацца ў памяці вучняў як даўжэй. (Усміхаецца. — Заўв. Onlíner.)

Так Дзяніс ператварыўся ў Дзяніса Іванавіча — не проста гісторыка ў вясковай школе, а чалавека, які заснаваў клуб «Вандроўкі аматараў гісторыі», закрануў гэтакае ў душах хлопчыкаў і дзяўчынак, што тыя сталі хадзіць з ім у паходы — і ў дождж, і ў снег, і за дваццаць, і за сорак кіламетраў...

— Я лічу, адзнакі — гэта ні ў якім разе не галоўнае. Як і ЦТ. Алімпіяды ненавіджу. «Назавіце нумар вагона, у якім Ленін прыехаў са ссылкі» — бескарысна, бессэнсоўна. Мне падаецца, першачарговая задача настаўніка сёння — навучыць дзяцей знаходзіць праўдзівую інфармацыю ў бездані сацсетак і месэнджараў. Я не надзеў на сябе карону, якая выхваляецца: «Цяперашнія дзеці ёлупні, бо сядзяць у TikTok, мы былі разумнейшыя!» Вядома, тыя, хто вырас пад Кабзона і Магамаева, сцвярджаюць: «Кар-мэн» — гэта адстой. Як мой дзед лічыў адстоем The Beatles. І як бацька ўваходзіў да мяне ў пакой і моршчыўся, пачуўшы «Сплін»: «Што гэта за песні наогул?» Але праўда палягае ў тым, што кожнае пакаленне глыбокае, яно думае па-свойму.

Я вучу дзесьці 27 вучняў, з іх 15 заўжды са мной у паходах. Вось вы паедзеце, а мы праз пару дзён зладзім экспедыцыю ў вёску — на лыжах, 15 кіламетраў у адзін бок. Дзеці наўрад ці будуць згадваць найлепшы, метадычна бездакорны ўрок, але сапраўды на ўсё жыццё запомняць паход з намётамі ў канцы чвэрці... Я не герой. Я жыву для сябе і працую з задавальненнем, кайфую ад паходаў, дзеці гэта адчуваюць — і таксама са мной атрымліваюць асалоду. Ну скажыце, які яшчэ ёлупень паедзе гісторыкам у Сар’ю? (Смяецца. — Заўв. Onlíner.)

«Ніхто не хоча заставацца тут»

— Скажу як ёсць: вёска памірае. У 2015 годзе ў нашай школе было 100 вучняў, зараз — 52. Інтэлігенцыя меншае. З трыццаці супрацоўнікаў школы толькі чатыры маладыя настаўнікі. Усе з’язджаюць у горад — у Піцер, Віцебск, Мінск. «Калі ты застаўся ў Сар’і ці Верхнядзвінску, табе не пашанцавала», — так тут разважаюць. А вось я не згодны. Знайшоў у архівах лісты сар’янцаў 80-х гадоў: «Калі я вырасту, мару стаць свінаркай-перадавіком, як мая бабуля. Або трактарыстам, як мой дзед. Касманаўтам». А сучаснае пакаленне піша: «Мінск, замежжа, Расія, Масква». Ніхто не хоча заставацца тут!

Ютубер Антон Птушкін здымае цудоўныя відэа. Вось я глядзеў нядаўні выпуск пра Нарвегію. Так, усе з’ехалі з вёсак у Осла і іншыя буйныя гарады, але хатку прабабулі ля лесу захоўваюць і старанна даглядаюць, бавяць там кожныя выхадныя. А што мы?.. Тут, на Сар’яншчыне, быў генацыд. Усё як у фільме «Ідзі і глядзі». Карнікі СС палявалі на партызан, спалілі сотні чалавек у Росіцы, іншых сагналі ў лагер у Саласпілс. Цынічна назвалі гэта аперацыяй «Зімовае чараўніцтва». Я здолеў знайсці бабулю, якой пашчасціла збегчы ў лес, і дзядулю, што перажыў Саласпілс. Выклаў інтэрв’ю з імі на YouTube. Дзядулю (колішняга хлапчука) забралі да сябе латышскія фермеры, прынялі як свайго. Ёсць фота, дзе ён стаіць побач з роварам — гэта ўсё адно што Maybach па тых часах. Але ён вярнуўся назад у Беларусь, у Сар’ю, на спаленую зямлю! Гэта вельмі кранальная гісторыя!

Мы з дзецьмі падарожнічаем, і ў нашых паходах я распавядаю ім пра такія выпадкі. Гэтую кашулю, у якой зараз даю вам інтэрв’ю, я знайшоў у шафе закінутай хаты з цэтлікам «1986 год». Там во-о-ось такія стосы фотаздымкаў! Калі іх глядзець, слёзы наварочваюцца. Жывая гісторыя! Але нікому няма справы. Па праграме добраўпарадкавання вёскі занядбаныя хаты проста спальваюць.

Выглядае на тое, што ў адным Дзяніс усё ж не мае рацыі. Гісторыя Сар’і патрэбна — самае меншае яму самому.

— Я не кажу, што кожны павінен вярнуцца ў вёску і там жыць. Пры ўсім тым што ж перашкаджае правесці оптавалакно і дыхтоўна ўладкавацца, аддалена зарабляць у IT?.. Захаваць памяць пра родную хату ў любым выпадку трэба. Хаця б забраць старыя фотаздымкі. Інакш як адказаць сабе на пытанні «Адкуль я?», «Хто я ёсць?». Сар’янцы, на жаль, пра такія катэгорыі не разважаюць. Мужыкі днямі і начамі працуюць на камбайне, каб у пасяўную зарабіць сваю тысячу ці тысячы і купіць... вялізную плазму. Прыгожая карцінка на экране — гэта спосаб збегчы ад рэальнасці. Многія ідуць у алкаголь. Вёска жыве небагата. Вось мы з вучнямі збіраемся ў паход на 20—40 кіламетраў, а бацькі даюць ім абутак на два памеры меншы, бо іншага няма. Намульваюць ногі да крывавых мазалёў.

Хачу сказаць, што не ўсё так дрэнна. Але праблем дастаткова.

Галоўнае — няма развіцця. «Я хачу пераехаць у горад!» — «Навошта?» — «Змагу хадзіць на танцы. Бо ў вёсцы аніводнага гуртка, які мне пасуе». Неяк трапілі на экскурсію ў Віцебск, дзеці ўбачылі прылізаны горад, KFC, ролікі і ровары на набярэжнай — крочаць і азіраюцца. Урэшце ў іх застаецца адчуванне, што горад — гэта вечнае свята. Яны ж не разумеюць, што будуць працаваць з васьмі да васьмі ў «Еўраопце», прыходзіць дадому і выцягваць стомленыя ногі ля тэлевізара, забыўшыся на свае мары...

Паехалі аднойчы з вучнем у Мінск на канферэнцыю. Зайшлі ў метро, а ён такі: «Сёння нейкае свята? Чаго яны ўсе так чыста і прыгожа апрануты?» Занялі прызавое месца на конкурсе, з радасці я вырашыў завесці хлопчыка ў кіно — першы раз у яго жыцці, у 3D. Сядзім у кінатэатры ў спецыяльных акулярах, глядзім «Мсціўцаў», на экране ў гледачоў ляціць молат Тора — і я заўважаю, як у майго вучня цячэ сляза... Упэўнены, у лісце ў будучыню ён напіша, што хоча жыць у Мінску, «у вечным свяце».

Фізрук падсеў на Armani

Душэўнасць вёскі і метафізічныя пытанні мінулага, будучыні і самаідэнтыфікацыі не адмяняюць рэальнасці, у якой Дзяніс Казлоў хоча зарабляць прыстойныя грошы. Канфлікт паміж унутраным гісторыкам і прадпрымальнікам ён вырашыў па-свойму.

— Калі нарадзілася мая старэйшая дачка, Амелія, я адчуў, што настаўніцкага заробку не хапае. Тады я ўзяў грошы, якія дзяржава дае за нараджэнне першага дзіцяці, і ўклаў у парфумную краму: прадаваў на разліў рэплікі вядомых брэндаў, зробленыя ў Балгарыі. Аформіў ІП, адкрыў кропку, пасадзіў прадаўца, даведаўся, як працуе беларуская эканоміка, падаткаабкладанне, бюракратызм... Да пандэміі прыязджала шмат латышоў. Яны выйгравалі на розніцы курсаў валют. Дома маглі купіць у д’юці-фры адну бутэлечку духоў за €50, а ў мяне за тыя ж грошы — ці не пяць водараў. Да трох я працаваў у школе, а потым імчаў у краму.

Навучыўся нядрэнна разбірацца ў пахах. Улюбёным для мяне водарам быў Invictus ад Paco Rabanne. Фізрук падсеў на Acqua di Gio ад Armani. Настаўніцы заўсёды чамусьці выбіралі «Імператрыцу» Dolche & Gabbana. Я ўжо мог вызначаць характар чалавека па тым, які водар яму падабаецца. (Усміхаецца. — Заўв. Onlíner.) Гэта быў паток грошай, якія ўвесь час трэба кудысьці ўкладаць, як у «Манаполіі». Ужо пачалі і манікюры рабіць пры краме, і педыкюры... Я ўсё папавывучаў. У галаве разам з гістарычнымі датамі круціліся рознага кшталту лакі, базы, топы, стразы ...

Але здарылася пандэмія, мяжа закрылася, латышы прыязджаць перасталі. Я страціў кліентаў. Гэты эксперымент выйшаў няўдалым, хоць і даў каштоўны досвед. Давялося развітацца з крамай. Да гэтага я дзяліў сваё жыццё напалам — і не мог стаць сапраўдным прафесіяналам ані там, ані там. Перада мной паўстаў выбар: кінуць школу і быць прадпрымальнікам, які адкрые некалькі кропак у акрузе, ці застацца настаўнікам? Няпросты момант.

Акурат тады, выступаючы на вельмі класнай пляцоўцы EdCamp, я даведаўся аб праекце «Настаўнік для Беларусі». Вырашыў: калі прайду, застануся ў школе, а не — падамся ў кіроўцы фур. Няхай гэта будзе знакам. Так, мае дзеці могуць есці сыр і мяса, але пабудаваць дом ці паднавіць машыну — пра гэта з настаўніцкім заробкам думаць няма як... Якое ж было маё здзіўленне, калі я даведаўся, што прайшоў адбор!

У выніку мне даплачваюць 250 рублёў за месяц плюс 150 кампенсацыі за жыллё. Апрача таго, для майго праекта, датычнага паходаў, знайшлі трох фундатараў, якія выдаткавалі 5150 рублёў на рыштунак і мэблю для музея, дзе мы захоўваем усё каштоўнае, што знаходзім у экспедыцыях. А пачыналі ж мы са старых пашкуматаных намётаў!

Праект даў мне неверагодную падтрымку. Нават маральна — адчуваеш, што за табой ёсць нейкая настаўніцкая моц. Педагогі цікавяцца, як працуюць калегі ў заходніх і ўзорных расійскіх прыватных школах, а пасля шчодра дзеляцца вопытам. Менавіта зараз у іх стартуе чацвёрты набор — няхай прыйдуць добрыя людзі. Для ўдзелу не абавязкова быць педагогам па адукацыі — дастаткова жадання стаць настаўнікам у школе, весці той прадмет, які ведаеце і любіце.

Мы стаім на вяровачным мосце, перакінутым цераз Сар’янку. Тут байдарачнікі праходзяць баявое хрышчэнне перад тым, як асмеліцца на небяспечны сплаў у Карэліі. Мост, як і належыць, хістаецца. Але Дзяніс упэўнена вядзе нас на той бераг: адзіная ў Беларусі канадская сасна веймутава вартая таго, каб пабачыць яе.

Мусіць, ён ведае, куды ідзе.

— Заўжды, калі я наважваўся кінуць настаўніцтва, штосьці спыняла мяне. Чыніліся цуды. Сапсаваўся рухавік у машыне, не магу дабрацца да школы — знайшоўся чалавек, які задарма яго замяніў. Спатрэбіўся музей для знаходак з экспедыцый — калі ласка, вось спонсары. Пакуль мае вучні тут, я застаюся з імі. І хто дасць рады, магчыма, яны вырастуць і паедуць у Мінск, будуць рабіць бізнес ці вучыць вашых дзяцей. Мне важна пакінуць нешта светлае.

«Onlíner па-беларуску» у Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове

Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш телэграм-бот. Гэта ананімна і хутка

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by