Чалавек у сабачай будцы. Гісторыя беларуса, якому няма чаго чакаць
Паўвостраў, дзе ўлетку жыве Іван, чымсьці нагадвае Апенінскі. Peninsula belorusa, што ў Браслаўскім раёне, аблямаваны азёрамі Войса, Неспіш і Нядрова. З мацерыком яго злучае сцежка, якой няма і не будзе на папяровых мапах. У непагоду дарогу размывае — і вось ужо Іванаў дом становіцца закінутым востравам на ўскрайку Сусвету. Што да таго нашаму герою? У Івана 300 цялят і будка, якую на выпадак дажджу змайстравалі яму ў калгасе. Што чакае яго заўтра, мужчына ведае дакладна, а далейшае — не прадбачыш. Пра жыццё беларускага пастуха — маленькага чалавека, яго сціплае існаванне чытайце ў рэпартажы Onliner.
Гэты тэкст быў надрукаваны ў 2014-м. У халодным маі 2021-га бачна, што ён не страціў сваёй актуальнасці. Год таму мы шукалі Івана на тым жа месцы, але, на жаль, не знайшлі. Толькі Іванава будка, быццам помнік эпохі, чакала свайго новага гаспадара сярод браслаўскіх палёў…
Працягваем беларускую нядзелю ў медыя і друкуем гэтую гісторыю ў перакладзе ў рубрыцы «Onliner. Лепшае».
На паўвостраў мы прыехалі напачатку жніўня, калі краіна чакала дажджоў. Іван Іванавіч сядзеў у будцы і думаў пра тое, што прырода несправядлівая. Удалечыні грукатала навальніца. Маланкі білі побач з касцёлам у Слабодцы. Вецер пагнаў хмару ў бок.
— Панесла на Лявошкі, шкада, — парушыў маўчанне Іван.
Яму 56. Апошнія гады ён робіць у калгасе — назва яго для нашай гісторыі не мае асаблівага значэння. Можа быць, «Зорка Ільіча» альбо «Усход камунізму». Ці, наадварот, гэтага ж самага камунізму «Захад». Колькі гадоў таму невялікія бадай стратныя СВК у раёне і краіне аб’ядналі, каб атрымаць гаспадаркі буйныя, але гэткія ж няўдалыя. Займацца традыцыйным земляробствам у месцах узгорыстых і азёрных нялёгка. Эфектыўна наладзіць працу не выходзіць. З чаго так, Іван не ведае. Яго задача абмежаваная — пасвіць цялят.
— У раёне за Саветамі нічога не было. Цяпер таксама няма. Адкрывалі ў Браславе малочны завод. Хадзілі чуткі, павінен Лукашэнка прыляцець. Не прыляцеў — значыцца, нешта не так адкрылі, — разважае пастух.
Іван ніколі ў жыцці не лятаў. На паўвостраў ён ездзіць роварам, які купіў у 1979 годзе. Кажа, дабірацца нядоўга — 7—8 кіламетраў. Паўтары гадзіны — і ён ужо ў загоне.
Паўвостраў падзелены на ўчасткі, адмежаваныя паміж сабой драўляным плотам. Як толькі цяляты даастатку павыскубуць траву ў адной зоне, статак пераганяюць у іншую. Гэтым летам з травой бяда: выпаліла сонца. Іван пануры, і нам гэта незразумела. Бо дабрабыт статка і дабрабыт пастуха не звязаны аніяк.
— Я на варце суткі, потым змяняе напарнік, — распавядае ён нам, пазіраючы з пагорка ўдалячынь. — Сачу, дзе цяляты ходзяць, ці не ўтапіўся хто. Калі паб’ецца цялё, праз тое я вінаватым выйду. Вышка з сувяззю тут ёсць. Вось высокая стаіць. А тэлефона ў мяне няма. Калі нешта станецца з жывёлай, саджуся на ровар і кірую ў калгас.
Аб тым, калі штосьці здарыцца з ім самім, Іван Іванавіч не турбуецца.
— Як ёсць, так ёсць, — паўтарае ён.
Сённяшні пастух Іван дагэтуль працаваў будаўніком. А яшчэ ў ПМК на меліярацыі. Там плацілі няблага. Ездзіў на хімзавод у суседнюю Латвію, якую пры жаданні нават можна ўгледзець з найвышэйшай кропкі яго паўвострава. На заводзе Іван разгружаў вагоны. Давалі капейкі — нешта каля €100—150 на цяперашні лад. Пастух узважвае, ці выйдзе аформіць латвійскую пенсію, але асабліва на гэта не разлічвае.
Улетку ў беларускім калгасе ён зарабляе 2 млн рублёў. Штосьці пакосіць, дзесьці ўзарэ, каб атрымаць крыху яшчэ. Узімку працы няма — не чакай і грошай. Іван цягае перагной і мае 600—800 тысяч за месяц. Гэтыя лічбы лепш не пераводзіць у долары і еўра, каб не саромецца.
— Як ёсць, так ёсць, — разважае Іван.
Браслаў ён наведваў гэтай вясной — меў справы ў пашпартным стале. А Мінск надарылася бачыць толькі аднойчы, 30 гадоў таму.
— Што, змяніўся Мінск, мусіць? — пытаецца жыхар паўвострава, адлучанага ад сталіцы тысячай светлавых гадоў. — Ці ёсць там яшчэ моладзь? Даюць нейкія грошы?
З усіх жыццёвых праблем, апрача засухі, яго больш клапоціць пытанне, чаму так бязладна, без справы валяецца пад нагамі і парахнее драўніна, чаго выкарыстоўваць яе не дазваляе нацпарк.
— Праводзілі меліярацыю, сушылі балоты. А што мы там панарабілі, сапсавалі зямлю або не, нам і не сказалі. Плацілі — і ўсё, — разважае пра экалагічны лёс свайго чароўнага краю наш герой.
Уся справа ў тым, што паўвостраў, дзе ён працуе, — найпрыгажэйшы куток у свеце. На самай высокай гары старыя могілкі. Сюды перасяліліся жыхары вёскі, якая ўжо знікла з мапы. Нябожчыкаў вазілі праз возера на чоўне. Сярод аблокаў ім хораша і лёгка.
— Добрае месца, каб цябе закапалі, — згаджаецца Іван.
Па ўзгорках імкнуцца да берага драбіны, а за імі дзве машыны. І собіла ж камусьці з французскімі нумарамі патрапіць у такую глухмень. Іван, як Ісус, які адчыняе браму раю, прапускае турыстаў цераз свой плот.
— Рускія ездзяць, літоўцы. Ведаюць, што тут прыгожа. Ёсць грошы ў людзей. Адзін выкупіў ферму, перарабіў яе ў турбазу. Весела там.
А ён жыве адзін.
— Сям’і не займеў. Ні дзяцей, анікога. Вучыцца ва ўніверсітэтах не давялося. Як ёсць, так ёсць.
З Іванавым паўвостравам (ён пра тое і не здагадваецца) звязана вялікая геапалітыка. Беларускі пастух кіруе статкам, які неўзабаве ўвальецца ў рэчышча беларускай малочнай прамысловасці. Статак Івана дапаможа краіне Расіі трымацца ва ўмовах заходніх санкцый. Іван уратуе масквічоў ад малочнага недаядання, але ён на гэта і вухам не вядзе.
— Дзе там цёлкі? Хадзем праверым, — прапануе ён. — Глядзі пад ногі. Не запэцкайся.
Мы падымаемся ўгору. Іван бачыць свой статак і ўсміхаецца. Пасля заўважае, што адно цялё кульгае. Пастух пачынае непакоіцца. Сэрца ў яго вялікае, шчырае.
— Па тэлевізары паказваюць, што ва Украіне вайна. Б’юць адзін аднаго, а за што? Што ім дзяліць? Добра, прынамсі ў нас ціха.
Леткам тут цішыня такая — ажно чуваць, як спіць рыба ў чароце. Пракружыў над галавой бусел, панёс камусьці добрую вестку. Шапацяць дрэвы ў лесе, вядуць сваю гаворку пра сэнс жыцця. Паўвостраў-карміцель дае Івану грыбы, якія ён смажыць з бульбай, замест мяса. Колькі каштуе зараз свініна, пастух і не ўяўляе.
— Мусіць, 70 тысяч за кіло? А каўбаса, пэўна, 100 тысяч? А можа, ужо і купюру ў мільён у вашым Мінску ўвялі?
— Ды не ўвялі. Думаюць.
— Няхай уводзяць! Прасцей лічыць будзе.
Набліжаецца вечар, і 300 Іванавых цялят хутка пачнуць збірацца на начлег.
Частка з іх наблізяцца да дома, у якім Івану даводзіцца начаваць. Яны пазнаюць пастуха, а ён пачастуе іх соллю і зноў усміхнецца. Цяляты і камары — вось яго сябры. А сабакі не прыдбаў. Можа, таму, што Іванаў дом для дваіх не прызначаны.
— Камароў тут процьма. П’юць кроў, нічога не парадзіш. Як ёсць, так ёсць.
Пастух спыніўся ля зробленай калгаснымі майстрамі будкі з прыбітым вялізным ланцугом — за яго конь цягне будку-дом па лугах і палях. З сезона ў сезон, год за годам, ад аднаго загона да іншага Іванава жытло плыве ў светлую будучыню.
Збудавана яно, запэўнівае пастух, дыхтоўна. Ёсць матрац. Дах не прапускае ваду. Чаго яшчэ нестае?
— Толькі зацесна. Спіна баліць. Як ёсць, так ёсць.
Соль жыцця Івана, разумеем мы, у сляпым фаталізме. Беларускі пастух дасканалы ўжо ў сваім прыманні рэчаіснасці. Верагодна нават, што ён куды шчаслівейшы за нас, абцяжараных надзеямі. На паўвостраве, бязмежна далёкім ад Мінска, Масквы і Кіева, не існуе невырашальных праблем. Бо Івану няма чаго чакаць.
— Пакуль хопіць сіл, буду працаваць. А там — як Бог дасць, — яго рука, здаецца, паказвае туды, дзе толькі нябыт, крыжы і аблокі.
Мы не адкрылі Амерыку, такіх паўастравоў у сучаснай Беларусі тысячы. На іх жывуць філосафы і рабацягі, сумленныя і спраўныя людзі. Аснова краіны — электарат. Нам ніколі не дапяць, чаму яны не выюць ад тугі, а ім ужо не зразумець нас.
Чалавек, які здолеў прыстасавацца да жыцця ў сабачай будцы, — сапраўдны беларус Іван — зычыць нам шчаслівай і хуткай дарогі на мацярык.
Беларуская нядзеля ў медыя
Вялікія цвёрдыя дыскі, хуткія SSD і партатыўныя знешнія дыскі — папулярныя мадэлі накапляльнікаў у Каталозе
Наш канал у Telegram. Далучайцеся!
Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш тэлеграм-бот. Гэта ананімна і хутка
Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onliner без дазволу рэдакцыі забаронены. nak@onliner.by